ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΦΟΡΟΥΜ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

Σε σύντομη επίσκεψη που έκανα τον περασμένο μήνα στην Ολλανδία έμεινα τρεις μέρες στο σπίτι ενός μετανάστη στη Χάγη. Το σπίτι αυτό ήταν πολύ κοντά στο κέντρο της πόλης. Σ’ αυτό το διάστημα πήγαινα καθημερινά με τον φίλο μου στα διάφορα κοντινά μαγαζιά για ψώνια τις καθημερινές του ανάγκες.

Στην δεύτερη μέρα όμως πρόσεξα ότι σ’ όλα τα μαγαζιά και οι πολυκατοικίες ήταν γεμάτα μετανάστες. Σε ερώτησή μου αν μένουν εδώ Ολλανδοί μου απάντησε αρνητικά: Ήταν γκέτο και δεν υπήρχαν Ολλανδοί. Μου εξήγησε ότι όλη η συνοικία αυτή κατοικούνταν από μετανάστες. Παρατήρησα επίσης ότι ακόμα και οι υπάλληλοι στο αστυνομικό τμήμα είχαν τα ίδια χαρακτηριστικά των κατοίκων της περιοχής. Ήταν η πρώτη φορά στη ζωή μου που είδα το λεγόμενο γκέτο. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση ότι τα κορίτσια που πήγαιναν κάθε πρωί στο σχολείο φόραγαν μαντήλες. Τον ρώτησα αν αυτά τα παιδιά πηγαίνουν σε δημόσια σχολεία. Απάντησε ότι τα σχολεία είναι δημόσια αλλά τα ονομάζουμε εμείς ισλαμικά σχολεία. Μου ήταν μεγάλη έκπληξη αυτό παρά το ότι είμαι μουσουλμάνος, όλη η εικόνα γύρω μου μου έδωσε την εντύπωση ότι βρίσκομαι στη Μέση Ανατολή και όχι στην καρδιά της Ευρώπης, και μάλιστα σε πόλη από τις σημαντικότερες. Ήταν έκπληξη γιατί τα κορίτσια και γενικά τα παιδάκια ήταν η τρίτη ή ακόμα και τέταρτη γενναία. Έμαθα ότι η πλειοψηφία των μεταναστών είναι από Μαρόκο και Τουρκία και οι υπόλοιποι από άλλες Αραβικές και Ασιατικές χώρες.

Ήταν σαφές ότι δεν υπάρχει καμία επαφή μεταξύ των μεταναστών και της τοπικής κοινωνίας είτε επειδή δεν μπορούν να επικοινωνούν ή επειδή δεν θέλουν. Το κλίμα δίνει την εντύπωση ότι το καθεστώς που ισχύει είναι σταθερό και δεν αλλάζει. Για μένα όμως ήταν σαφές ότι αν αυτή εικόνα είναι αυτό που εννοούμε μοντέλο κοινωνικής ένταξης είναι οτιδήποτε άλλο παρά ένταξη. Αυτό που υπάρχει στην πραγματικότητα είναι κάποια άδεια παραμονής ακόμα και διαβατήριο, μερικές περιθωριακές εργασίες και ένας μεγάλος αριθμός ανέργων που εξαρτώνται από επιδόματα του ασφαλιστικού συστήματος. Από κει και πέρα είναι ξεκομμένοι εντελώς από την κοινωνία. Ξαφνιάστηκα όταν ο φίλος μου σε ερώτησή μου αν οι μετανάστες έχουν το δικαίωμα να ψηφίσουν, μου απάντησε ότι οι περισσότεροι δεν ασκούν το δικαίωμα αυτό, δεν το γνωρίζουν και γενικά δεν δίνουν σημασία.

Στην δεύτερη μέρα παρατήρησα ότι όλες οι πρώτες σελίδες στις εφημερίδες είχαν μια μεγάλη φωτογραφία που εμφανίζεται ένας 70ντάρης άντρας και μία νεαρή μαύρη κυρία. Ρωτώντας τι συμβαίνει μου είπαν ότι και οι δύο τους είναι βουλευτές και ότι ξέσπασε μεταξύ τους έντονη διαμάχη όταν η νεαρή βουλευτίνα κατηγόρησε τον ηλικιωμένο συνάδελφο της ότι συμπεριφέρεται όπως οι φύλαρχοι της βόρειας Αφρικής. Ο Βουλευτής της απάντησε ότι δεν εκπροσωπεί τους μουσουλμάνους. Έμαθα ότι η κυρία αυτή είναι από την Σομαλία, και ότι έχει ανάψει έντονη συζήτηση μεταξύ των μουσουλμάνων οι οποίοι την κατηγορούν ότι εγκατέλειψε την θρησκεία, τον πολιτισμό, και την ταυτότητα της. Τώρα κρύβεται σ’ άγνωστο μέρος που φρουρείται μέρα νύχτα από την αστυνομία. Είναι μόδα τώρα οι λαϊκές εφημερίδες να δημοσιεύουν κάθε τόσο ότι βρέθηκε η διεύθυνσή της, ενώ η αστυνομία ανακοινώνει την επομένη ότι άλλαξε η διεύθυνση. Η κυρία βουλευτίνα απειλείται με θάνατο και ζει με φόβο μήπως δολοφονηθεί.

Το πρώτο παράδειγμα (το γκέτο ή η μη επικοινωνία) και το δεύτερο (η απόλυτη ενσωμάτωση) δείχνουν ότι υπάρχει πρόβλημα. Το πρώτο δημιούργησε αποκλεισμό από την κοινωνία και το δεύτερο αποκλεισμό από την ομάδα που ανήκει το άτομο και υποτίθεται ότι μέσω αυτής υποστηρίζει την επαφή και διευκολύνει την ένταξη όλων των υπολοίπων. Μετά από τόσα χρόνια που ισχύει αυτό το καθεστώς παραμένει η ερώτηση: Ποια είναι τέλος πάντων η αντίληψη της Ευρώπης για τους άλλους πολιτισμούς και κυρίως τους πολιτισμούς εκτός Ευρώπης; Ποία είναι η λύση; Είναι απλώς κάποια νομοθετική ρύθμιση ή μία διαδικασία που διαμορφώνεται με και μέσα στην κοινωνία; Εφόσον εξακολουθούν να υπάρχουν αυτά τα ερωτήματα, και συζήτηση γύρω απ’ αυτό, σημαίνει ότι η Ευρώπη δεν έχει φτάσει ακόμα σ’ αποτέλεσμα, ότι το θέμα ακόμα είναι ανοιχτό και πιστεύω ότι θα παραμείνει έτσι για πολλά χρόνια ακόμα.

Εμείς στην Ελλάδα δίνουμε έμφαση στο ρόλο του κράτους και δεν μιλάμε για την κοινωνία παρά ελάχιστα, γιατί βρισκόμαστε ακόμα στην φάση της νομιμοποίησης. Δηλαδή στην φάση της προσπάθειας για ομαλοποίηση της σχέσης κράτους - μετανάστη, μία φάση, που όπως είναι γνωστό αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα. Στη διάρκεια αυτής της κατάστασης μας ρωτούν οι δημοσιογράφοι αν υπάρχει γκέτο στην Ελλάδα. Συνήθιζα να απαντώ ότι η εμπειρία μας στην Ελλάδα είναι διαφορετική από τις άλλες χώρες της Ένωσης γι’ αυτό, το σωστό ερώτημα είναι αν υπάρχει αποκλεισμός ή όχι. Η εμπειρία έδειξε ότι ο μετανάστης είναι αποκλεισμένος για λόγους που συσχετίζονται με το κράτος, π.χ. ο μετανάστης δεν έχει σταθερότητα στην ζωή του και είναι φοβισμένος, δεν έχει πρόσβαση στην πληροφόρηση, ο νόμος εφαρμόζεται με αυστηρότητα από πλευράς υποχρεώσεων και αγνοούνται συχνά τα δικαιώματά του, δεν προστατεύεται από τους εργοδότες και υπάρχει μια σειρά και άλλων προβλημάτων. Όλα αυτά μετατρέπουν τον μετανάστη σ’ αδύναμο και απροστάτευτο άτομο, πράγμα που τον οδηγεί στο περιθώριο και στον αποκλεισμό από την μία, και απ’ την άλλη είναι εκτεθειμένος σε κάθε είδους εκμετάλλευση.

Κάτω από τέτοιες συνθήκες προσπαθώ να φανταστώ την εικόνα της δεύτερης γενιάς μετά από μικρό χρονικό διάστημα από τώρα. Το αλλοδαπό παιδί γεννιέται χωρίς πιστοποιητικό γέννησης από την χώρα παραμονής, βάσει του νόμου. Όταν είναι 14 ετών πρέπει να πληρώσει 150 Ευρώ για να πάρει προσωρινή διετή άδεια παραμονής. Όταν κλείσει τα 21 του χρόνια και σταματήσει τις σπουδές, χρειάζεται ένα εξάμηνο για να βρει εργοδότη και να δηλώσει εργασία, αλλιώς πρέπει να αναχωρήσει από την χώρα. Αν καταφέρει να διατηρήσει την νόμιμη διαμονή του και να έχει πτυχίο αντιμετωπίζει τα απαγορευμένα επαγγέλματα. Και αν είναι πιστός και αλλόθρησκος πρέπει να ασκεί τα θρησκευτικά του καθήκοντα στις αποθήκες, και αν είναι έγχρωμος στερείται μια σειρά επαγγελμάτων λόγω χρώματος και διάφορα άλλα. Επομένως το ερώτημα είναι πως μπορεί να ενταχθεί αυτό το παιδί στην κοινωνία κάτω από τέτοιες συνθήκες;

Αυτό σημαίνει ότι η έννοια του γκέτου δεν είναι πάντα ο γεωγραφικός χώρος παρ’ όλο που αποτελεί σημαντικό παράγοντα στον αποκλεισμό, αλλά είναι η γενική κατάσταση η οποία σιγά-σιγά διαμορφώνεται σε τρόπο ζωής δηλ. είναι η ζωή των μεταναστών στην Ελλάδα, ο καθένας στον κόσμο του. Για τον λόγο αυτό το θέμα των δικαιωμάτων είναι σημαντικό από πλευράς κράτους. Και πιστεύω ότι το εύρος των δικαιωμάτων που μπορεί να παραχωρήσουν οι κυβερνήσεις στους μετανάστες θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό το είδος του μοντέλου της κοινωνικής ένταξης που θα εφαρμοστεί. Επομένως το ερώτημα είναι ποιο είναι το εύρος των δικαιωμάτων που θα παραχωρηθούν και ποία είναι τα κριτήρια που θα χρησιμοποιηθούν για τον ορισμό αυτών των δικαιωμάτων;

Σχετικά με αυτό το ζήτημα, δόθηκε η ευκαιρία τον περασμένο μήνα σε αντιπροσωπεία 15 και πλέον εκπροσώπων μεταναστευτικών οργανώσεων από την Ελλάδα να ακούσουν μακρά παρουσίαση από τον Ιταλό επίτροπο κ. Φράνκο Φρατίνι για το πως βλέπει η Ε.Ε. το θέμα της μετανάστευσης και τους μετανάστες και τι πρόκειται να πράξει στο μέλλον. Από τα πολλά συμπεράσματα που μπορεί να βγάλει κανείς ένα είναι σημαντικό να αναφερθεί. Από τα σημαντικά εμπόδια που συναντά η αντιμετώπιση του φαινομένου της μετανάστευσης που διαμορφώνεται στην Ελλάδα και στην Ευρώπη είναι ότι οι νομοθετικές ρυθμίσεις όταν αποφασίζονται δεν επεξεργάζονται με γνώμονα τα γνωστά αναγνωρισμένα δικαιώματα, αλλά βάσει συμβιβασμών μεταξύ διαφοροποιημένων πλευρών στα πολιτικά κόμματα. Αυτό ακριβώς έγινε με τον νόμο 2910 και το 3386. Πιστεύω ότι η ίδια μέθοδος θα ακολουθηθεί και στο Ευρωπαϊκό επίπεδο αλλά η κατάσταση θα είναι χειρότερη λόγω των τεράστιων διαφοροποιήσεων μεταξύ των κρατών - μελών σ’ αυτό το ζήτημα. Το αποτέλεσμα θα είναι πολύ λίγα δικαιώματα για τους μετανάστες. Αυτό που θα βοηθήσει να συνεχιστεί αυτός ο τρόπος αντιμετώπισης ακόμα περισσότερο, είναι το γεγονός ότι όλοι εξακολουθούν να θεωρούν το φαινόμενο της μετανάστευσης ως πρόβλημα και όχι ως ομάδα ανθρώπων που έχουν πρόβλημα και πρέπει να βοηθηθούν για να ενταχθούν στην κοινωνία. Για αυτό μετατρέπεται ο τρόπος αντιμετώπισης σε «διαχείριση κρίσεως» και όχι ολοκληρωμένη αντιμετώπιση ενός φαινομένου που απαιτεί λύσεις. Αν συνεχίζει αυτό, οι μετανάστες δεν έχουν παρά να περιμένουν περισσότερη περιθωριοποίηση.

Παρ’ όλα αυτά είμαι αισιόδοξος γιατί η Ελλάδα είναι ακόμα στην αρχή και δεν έχει εφαρμόσει κανένα μοντέλο κοινωνικής ένταξης. Κάποιοι το θεωρούν αρνητικό, αλλά εγώ πιστεύω ότι είναι η χρυσή ευκαιρία ώστε η Ελλάδα να αποφύγει τα περισσότερα, αν όχι όλα τα λάθη στα μοντέλα που υπάρχουν σε άλλα κράτη της Ένωσης. Η κατάσταση στην Ελλάδα έχει σημαντικές ιδιαιτερότητες σε σύγκριση με τις άλλες χώρες στη Ευρώπη: Αν δούμε την σύνθεση των μεταναστών βρίσκουμε ότι το 80% των μεταναστών προέρχεται από την Ευρώπη κυρίως από τα Βαλκάνια και όχι από άλλες ηπείρους όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες. Η Ελλάδα, ως αγροτική κοινωνία, είναι πιο ελαστική και ευαίσθητη από τις βιομηχανικές κοινωνίες ειδικότερα στα κοινωνικά ζητήματα Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας, ο πολιτισμός της, οι ισχυροί δεσμοί με την Ανατολή περισσότερο από κάθε άλλη χώρα στη Ένωση, την καθιστά πιο ικανή να συναλλάσσεται καλύτερα με πολιτισμούς διαφορετικούς. Η κοινωνία δείχνει μέχρι στιγμής να είναι μπροστά από το κράτος παρά τα όποια προβλήματα εμφανίζονται πότε - πότε. Δηλ, έχει ήδη αναλάβει σε μεγάλο βαθμό την ευθύνη της κοινωνικής ένταξης με δικά της μέσα και χωρίς το κράτος. Οι μετανάστες ζουν μαζί με τους Έλληνες στη ίδια πολυκατοικία, τα παιδιά τους πηγαίνουν στα σχολεία μαζί με τα ελληνόπουλα, υπάρχουν μικτοί γάμοι και πολλά άλλα. Αν ληφθούν υπόψη όλα αυτά και χρησιμοποιηθούν σωστά, είναι πολύ πιθανό να υπάρξουν πολύ θετικά αποτελέσματα. Η Ελληνική κοινωνία δεν θα αρνηθεί να συμμετάσχει σε οποιαδήποτε διαδικασία κοινωνικής ένταξης, αν δοθεί η ευκαιρία. Ο τρόπος όμως που θα παρουσιαστεί το μοντέλο θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία ή την αποτυχία του. Εκτιμώ ότι η δεύτερη γενναία που αριθμεί τώρα γύρω στα 200.000 παιδιά θα παίξει σπουδαίο ρόλο και θα επηρεάσει την διαδικασία σημαντικά.

Αυτό που θα αποτελέσει τον κύριο κίνδυνο σε ένα τέτοιο εγχείρημα είναι ότι το γενικότερο κλίμα τείνει να υιοθετήσει την άποψη ότι οι άλλες χώρες της Ένωσης αποτελούν παράδειγμα και σημείο αναφοράς. Βέβαια δεν μπορεί να αγνοήσει κανείς τις εμπειρίες από άλλες χώρες, αλλά από την άλλη πρέπει οι πολιτικοί και όλοι οι άλλοι παράγοντες που ασχολούνται με το θέμα να δείξουν σιγουριά ότι η χώρα διαθέτει τις δυνατότητες και τις ιδιαιτερότητες εκείνες που την καθιστούν ικανή να δημιουργήσει ένα αποτελεσματικό και πετυχημένο μοντέλο που θα μετατρέψει την Ελλάδα σε χώρα παράδειγμα.

Μοαβία Άχμετ

Ινστιτούτο Στρατηγικών & Αναπτυξιακών Μελετών – Αντρέας Παπανδρέου ΙΣΤΑΜΕ

Τιτάνια ξενοδοχείο,
13 Δεκεμβρίου 2005
Θέμα της συζήτησης: Πολυπολιτισμικότητα σήμερα: Υπάρχει δρόμος για μία δημιουργική συνύπαρξη;

Ομιλητές Δ. Χαλκιώτης – Διευθυντής Ίδρυμα Αντρέα Παπανδρέου Μ. Παπαγιαννάκης – Μέλος του Πολιτικής Γραμματείας του Συνασπισμού Α. Μοαβία – Πρόεδρος του ΕΦΜ, Αντιπρόεδρος ΕNAR Μ. Παύλο – Κοινωνιολόγος, Ευρωπαϊκός Διάλογος για την Μετανάστευση Μ. Κόππα – Επίκουρη καθηγήτρια Παντείου Πανεπιστήμιου – Αντιπρόεδρος ΙΣΤΑΜΕ